ماهنامه علمی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 15، شماره 1، فروردین 1401 ، شماره پی در پی 71

تقابل من و فرامن در ساختار فکری مولانا براساس سبک نحوی جملات

صفحه (119 - 135)
اسماعیل صادقی ، شهروز جمالی (نویسنده مسئول)، مرتضی رزاق‌پور
تاریخ دریافت مقاله : بهمن 1399
تاریخ پذیرش قطعی مقاله : فروردین 1400

چکیده

زمینه و هدف: مثنوی یکی از ژرفترین آثاری است که پیوسته از جهات گوناگون مورد نقد، تحلیل و ارزیابی قرار گرفته است. یکی از ویژگیهای متمایز و منحصربفرد این شاهکار ادبیات عرفان فارسی، ساختار تقابلی و نحوۀ بکار بردن این تقابل در ساختار نحوی جملات مثنوی است. ازآنجاکه الگوی نحوی مثنوی در ساختار واژگان متقابل درجهت کارکرد معنایی مفاهیم عرفانی از جمله استعلا و برتری (فرامن-جان روح) در مقابل (من-جسم-کالبد) است، این نوشته به نگرش تقابلی ساختار جملات مثنوی و نقش و کاربرد آن در خروج معانی از جایگاه مادی به ملکوتی و استعلای «من» زمینی به فرامن در دستگاه فکری مولانا میپردازد و با استناد به رهیافتهای دانش سبک‌شناسی و نشانه شناسی ساختگرا براساس تحلیل متن در قالب تقابلهای ساختاری و بنیادین در نحو، جمله پردازی مولانا را مورد واکاوی قرار میدهد.

روش مطالعه: پژوهش حاضر با رویکردی توصیفی-تحلیلی انجام شده است.

یافته ها: در ساخت اندیشگانی مولانا همۀ پدیده ها و وقایع ازجمله ساختار نحوی جملات از جهات مختلف در راستای تقابل جسم و روح یا دنیا و آخرت و از نظرگاه بار معنایی و ارزشی این تقابل مورد توجه قرار گرفته اند.

نتیجه گیری: با بررسی این ساختار نحوی میتوان دریافت مولانا به نحو شگفت‌انگیزی در هدفی غیر از زیبایی شناسی و بلاغت بمنظور توجه به بُعد معنایی تقابلها در چهارچوب الگوی عرفانی از این شیوه بهره برده است.

کلمات کلیدی
ثنوی , من , فرامن , ساختار نحوی , تقابل

• اسرار البلاغه، جرجانی، عبدالقاهر (1374)، ترجمۀ جلیل تجلیل، تهران: دانشگاه تهران.
• انسان در جستجوی خویشتن، یونگ، کارل گوستاو (1390)، ترجمۀ محمود بهفروزی، تهران: جامی.
• الایضاح فی علوم البلاغه، خطیب قزوینی، جلال الدین محمد (2003)، بیروت: دارالکتب العلمیه.
• البدیع، ابن معتز، عبدالله (1935)، بیروت: دارالمیسره.
• پیش‌درآمدی بر نظریۀ ادبی، ایگلتون، تِری (1380)، ترجمۀ عباس مخبر، تهران: نشر مرکز.
• تصوف و سورئالیسم، ادونیس، علی احمد سعید (1385)، ترجمۀ حبیب الله عباسی، تهران: سخن.
• جستجو در تصوّف ایران، زرین کوب، عبدالحسین (1380)، تهران: امیرکبیر.
• در سایۀ آفتاب، پورنامداریان، تقی (1380)، تهران: سخن.
• درآمدی بر نشانه شناسی هنر، ضمیران، محمد (1383)، چاپ دوم، تهران: قصه.
• رستاخیز کلمات، شفیعی کدکنی، محمدرضا (1391)، تهران: سخن.
• روانشناسی شخصیت، کریمی، یوسف (1374)، چاپ سوم، تهران: پیام نور.
• زبور پارسی، شفیعی کدکنی، محمدرضا (1378)، تهران: آگه.
• شرح گلشن راز شیخ محمود شبستری، ابن ترکه اصفهانی (1375)، به کوشش کاظم دزفولیان، تهران: آفرینش.
• شکوه شمس، شیمل، آنه ماری (1382)، ترجمۀ حسن لاهوتی، تهران: علمی و فرهنگی.
• طریق صوفیانۀ عشق، چیتیک، ویلیام (1383)، ترجمۀ مهدی سررشته داری، تهران: مهراندیش.
• عرفان اسلامی، جعفری، محمدتقی (1378)، چاپ سوم، قم: نشر کرامتی.
• فلسفۀ بلاغت، ریچاردز، آی.آر (1389)، ترجمۀ سعید حمیدیان، تهران: قطره.
• مبانی نشانه شناسی، چندلر، دانیل (1387)، ترجمۀ محمد پارسا، تهران: سورۀ مهر.
• المثل السائر فی ادب الکاتب و الشاعر، ابن اثیر، ابی الفتح ضیاء الدین نصرالله (1939م)، قدمه و علق علیه محمد محیی‌الدین عبدالحمید، قاهره: مصطفی البایی الجلس و اولاده.
• مثنوی، مولانا، جلال الدین محمد بلخی (1380)، تصحیح رینولد.آ. نیکلسون، تهران: مولی.
• موسیقی شعر، شفیعی کدکنی، محمدرضا (1391)، چاپ یازدهم، تهران: آگاه.
• نشانه شناسی کاربردی، سجودی، فرزان (1382)، تهران: قصه.
• نظریه های مشاوره و روان درمانی، ساعت چی، محمود (1383)، چاپ دوم، تهران: ایدون.
• نظم نحوی و نقش آن در ادبیت سخن، فتوحی رودمعجنی، محمود (1397)، فصلنامۀ علمی-پژوهشی مطالعات زبانی و بلاغی، (18) 9، صص 268- 261.
• Antonymy: a corpus- based approach Jones. (2002). London: Routledge.